Pod szyldem Gewerbe

Działalność gospodarcza w Niemczech czy transgraniczna Polsce – co wybrać?

W dzisiejszych czasach działalność gospodarczą można zakładać na całym świecie. Umożliwiają to zarówno traktaty międzynarodowe jak i łaskawsze regulacje wewnętrzne poszczególnych krajów. Unia Europejska to szczególny obszar gospodarczy umożliwiający zakładanie działalności gospodarczej w ujednolicony sposób m.in. w ramach swobody przepływu osób, towarów czy usług. Każde Państwo ma jednak własne specyficzne regulacje dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. W niniejszym artykule poruszę kwestię prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Niemiec, w formie pytań oraz odpowiedzi:

1. Na co trzeba zwrócić uwagę, decydując się na założenie jednoosobowej działalności w Niemczech? Wliczając w to kwestie ubezpieczenia zdrowotnego, składek oraz podatków.

Każdy prowadzący działalność gospodarczą jest zobowiązany do zgłoszenia tej działalności przed jej uruchomieniem we właściwym rejestrze gospodarczym (Gewerberegister). Zgłoszone zostać muszą także późniejsze zmiany adresu lub przedmiotu działalności, jak i jej zakończenie. Uwaga! Nie dotyczy to przedstawicieli wolnych zawodów (np. architekci, lekarze, artyści, itp.), ponieważ w świetle niemieckiego prawa nie prowadzą oni działalności gospodarczej lecz świadczą usługi w ramach owego wolnego zawodu.

Po dokonaniu przez osobę zainteresowaną rejestracji działalności gospodarczej urząd ds. gospodarczych automatycznie informuje właściwy urząd skarbowy o zgłoszeniu takiej działalności. Następnie urząd skarbowy przesyła prowadzącemu działalność gospodarczą na wskazany adres kwestionariusz. Do wypełnienia owego kwestionariusza musimy posiadać:

• datę rejestracji działalności gospodarczej
• czas trwania okresu rozliczeniowego, z podaniem dnia jego rozpoczęcia i zamknięcia
• informacje finansowe, na podstawie których będą obliczane zaliczki na podatki: przewidywany obrót w pierwszych 12 miesiącach prowadzenia działalności oraz przewidywany zysk w pierwszych 12 miesiącach prowadzenia działalności.

Na podstawie powyższych informacji urząd skarbowy przydziela prowadzącemu działalność numer płatnika podatku dochodowego (Einkommensteuernummer) i ewentualnie numer płatnika podatku obrotowego (Umsatzsteuernummer). O ile prowadzący zamierza także nabywać lub zbywać towary do lub z innych krajów Unii Europejskiej, powinien złożyć wniosek o wydanie Europejskiego Numeru Identyfikacji Podatkowej.

Ubezpieczenie emerytalne

Obowiązek posiadania ubezpieczenia emerytalnego jest różny w zależności od charakteru prowadzonej działalności – inne ubezpieczeni jest dla tzw. wolnych zawodów (lekarze, artyści itp.) a inne dla rzemieślników. Właściwą instytucją jest tu Niemiecki Związek Ubezpieczeń Emerytalnych (Deutsche Rentenversicherung Bund) oraz izby emerytalne dla osób wykonujących wolne zawody (Versorgungskammer).

Ubezpieczenie zdrowotne

Od początku 2009 r. każda osoba mieszkająca w Niemczech jest zobowiązana do zawarcia i utrzymywania polisy ubezpieczeniowej z niemieckim zakładem ubezpieczeniowym w zakresie ubezpieczenie zdrowotnego. Z powyższego obowiązku zwolnione są między innymi osoby, które są już ubezpieczone w ramach ustawowego (państwowego) ubezpieczenia zdrowotnego. Istnieje również możliwość pokrywania kosztów leczenia za okazaniem dokumentu wydawanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia – kwestia ta została opisana szerzej w poprzednim artykule.

Instytucją właściwą jest tu Deutsche Verbindungsstelle Krankenversicherung - Ausland (DVKA). Do końca roku 2022 większość niemieckich instytucji i Sądów stała na stanowisku, że obowiązek ubezpieczenia nie jest związany z samym prowadzeniem działalności gospodarczej w Niemczech. Oznacza to że osoba mieszkająca w Polsce i posiadająca w Niemczech jedynie biuro przez które prowadzi działalność gospodarczą (Gewerbe) nie ma obowiązku ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego w Niemczech.

Sytuację zmienił wyrok niemieckiego Krajowego Sądu Socjalnego Baden - Württemberg, w którym Sąd ten stwierdził, że w takiej sytuacji jak najbardziej obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego istnieje, o ile dana osoba nie wykonuje pracy lub innej działalności gospodarczej w kraju zamieszkania (tu: Polsce), https://www.sozialgerichtsbarkeit.de/node/172860.

Takie stanowisko reprezentuje obecnie także niemiecki związek kas chorych, https://www.vdek.com/vertragspartner/mitgliedschaftsrecht_beitragsrecht/versicherungspflicht/_jcr_content/par/download/file.res/Anlage1_Grundsaetzliche_Hinweise_Auffang-Versicherungspflicht.pdf?utm_source=chatgpt.com, A.2.4.2.2.3.

Przy czym:

• w praktyce na tę chwilę nie są nam znane żadne przypadki takiego stosowania przepisów przez kasy chorych (wspomniany wyrok dotyczył sprawy niemieckiego emeryta mieszkającego w Polsce który nigdzie nie był ubezpieczony zdrowotnie),
• wspomniany Sąd nie jest Sądem najwyższej instancji, a takiego wyroku Najwyższego Trybunału Socjalnego (BSG) na chwilę obecną nie ma, więc nie wiąże on ostatecznie.

Podsumowując:

• najbezpieczniejszym rozwiązaniem w obecnej sytuacji jest ubezpieczenie zdrowotne w Niemczech,
• jednakże w przypadku braku ubezpieczenia w opisanej sytuacji ryzyko wszczęcia postępowania przez Kasę Chorych jest w naszej opinii znikome; ponadto istnieją szanse na skuteczne odwołanie się do niemieckiego Najwyższego Trybunału Socjalnego (BSG), chociaż są one nieco niższe niż w sprawach gdzie nie było jeszcze rozstrzygnięć sądów niższej instancji.

2. Czy można zarejestrować działalność w Niemczech nie mając niemieckiego adresu zameldowania? Co z osobami mieszkającymi na terenach przygranicznych?

Jeżeli nie mamy niemieckiego adresu zameldowania to możemy zarejestrować działalność (Gewerbe). Gewerbe możemy faktycznie zgłosić, jednakże z korzyści (przywilejów) podatkowych takich jak osoby zameldowane w Niemczech będziemy mogli skorzystać tylko po spełnieniu dodatkowych warunków.

3. Gewerbe a pozorowana działalność gospodarcza.

Niemieccy pracodawcy, chcący zaoszczędzić na kosztach ubezpieczenia, namawiają obcokrajowców do rejestrowania działalności gospodarczej i świadczenia swoich usług w ramach jednoosobowej firmy. Takie praktyki traktowane są przez niemiecki urząd celny jako przykład tzw. "samozatrudnienia pozorowanego". Jest ono równoznaczne z pracą na czarno. O takiej sytuacji mówimy też wtedy, gdy zleceniodawca zbyt bardzo głęboko ingeruje w organizację pracy zleceniobiorcy, np. codziennie rano mówi mu, co będzie dzisiaj do zrobienia bądź jakie zadania ma wykonywać.

Dla ustalenia charakteru prowadzonej działalności pod kątem samozatrudnienia pozorowanego niemiecki urząd celny weryfikuje takie kwestie jak m.in.:

• czy osoba prowadząca działalność gospodarczą zatrudnia inne osoby podlegające ubezpieczeniu społecznemu?
• czy świadczenia są wykonywane wyłącznie lub z zdecydowanej większości na rzecz tego samego zleceniodawcy?
• czy w ramach samozatrudnienia wykonywane są takie same czynności jakie u tego samego lub porównywalnego zleceniodawcy z reguły wykonują pracownicy?
• czy występują typowe przejawy samodzielnej przedsiębiorczości, czy też zleceniobiorca w rzeczywistości wykonuje polecenia zleceniodawcy i jest włączony w organizację jego przedsiębiorstwa?
• czy zleceniobiorca wykonywał wcześniej taką samą pracę na rzecz zleceniodawcy jako pracownik?

4. Wielu polskich budowlańców skuszonych wizją wyższych zarobków decyduje się na założenie jednoosobowej działalności gospodarczej w Niemczech. Czego powinni się wystrzegać świadcząc takie usługi na rynku niemieckim, aby nie popaść w konflikt z prawem?

Aby uniknąć konfliktów z prawem Polacy winni przestrzegać m.in. następujących obowiązków:

• obowiązek w zakresie ubezpieczenia społecznego - ponieważ osoba prowadząca pozorną działalność samodzielną jest faktycznie pracownikiem zależnym, podlega ona obowiązkowi ubezpieczenia od wszystkich rodzajów ubezpieczenia społecznego. Tę kwestią warto ustalić z własnej inicjatywy z niemieckim ZUS.
• obowiązek podatkowy - jeżeli osoba prowadząca tak zwaną pozorną działalność samodzielną jest faktycznie zatrudniona jako pracownik zależny, musi zostać zgłoszona przez pracodawcę do właściwego urzędu skarbowego celem opodatkowania dochodów takiego pracownika. W tym przypadku wynagrodzenie podlega opodatkowaniu. Osoba prowadząca pozorną działalność samodzielną nie jest również z reguły „przedsiębiorcą” w znaczeniu podatkowym. Jeżeli w ramach swojej działalności odliczyła na podstawie otrzymanych faktur i rachunków odrębnie podatek obrotowy (tzw. VAT naliczony), winna jest zwrócić wartość tego podatku właściwemu urzędowi skarbowemu. Również nabywca towaru lub usługi nie jest uprawniony do rozliczenia kwoty podatku obrotowego wykazanego na rachunku.

Artykuł ukazał się październikowym wydaniu miesięcznika "Zagraniczne oferty pracy"